عنوان کامل پایان نامه کارشناسی ارشد :واژه‌نامه نجومی و تنجیمی بندهشن
تکه ای از متن پایان نامه :
نمونه و توضیحی بیش از آن چیز که از خود واژه برمی‌آید، ارائه نمی‌کند. جالب اینکه در نجوم سنتی نیز به ستارگان گیاه-سرشت برنمی‌خوریم.[1]
ریشه شناسی: اسم cihr + پسوند -ag : هند و ایرانی آغازین: *čitra- (لوبوتسکی، 2009: 29)؛ سانسکریت: citrá- (مایرهوفر، 1992: 542؛ بارتولومه، 1904: 587)؛ اوستایی: čiϑra- «چهره: نطفه» (بارتولومه، 1904: 103-104؛ رایشلت، 1911: 216)؛ فارسی باستان: ciça- (کنت، 1953: 184)؛ فارسی میانه: čihrag در āb-čihrag (بهار، 1345: 288؛ مکنزی، 1373: 29؛ نیبرگ، 1974: 27)؛ فارسی میانه ترفانی و پهلوی اشکانی ترفانی: čihrag (بویس، 1977: 32)؛ فارسی میانه کتیبه ای: čihrag (ژینیو، 1972: 21)؛ پازند: čihar (نیبرگ، 1974: 55)؛ فارسی نو: چهره؛ معادل انگلیسی: seed ، nature .
ترکیبات:
āb-čihrān «آب-سرشتان، ستارگان آب-سرشت، ستارگان آبی»
urwar-čihrag «(ستارۀ) گیاه-سرشت»
zamīg-čihrag «(ستارۀ) خاک-سرشت، خاکی».
- §§
D
dagr [ALYK < A ˀryk; dgl | Av. darəga- | M dgr > dyr, N dēr]
dagrand [dglnd | N dērand]
(نجوم)
1) دیر و کند (حرکت)
2) دور و دراز (طول)
ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ
توضیحات: واژه dagr [=dagrand] به معنی «دراز» در دو حیطه حرکت و زمان دارای دو معنی متفاوت می‌گردد. توضیح اینکه، اگر اشاره به زمان یا مسافت باشد به معنی «طولانی و دراز» از آن استخراج کنند. به هر یک از این ده درجه ها، دَهَگ، وجه، سه بهر، سِیَک، صورت، دریگان (معرب: دریجان) می‌گویند. در مفاتیح العلوم خوارزمی آمده می باشد: «وجه و صورت و دریگان و دهگ عبارتند از هر ده درجه از هر برجی و هر یک از این وجوه به یکی از سیارات هفت‌گانه تعلق دارد و بین رومی ها و ایرانی ها در مورد خدایان این وجوه اختلاف می باشد» (بیرونی، 1352: 403).
تقی زاده (1316: 337)، اولین پژوهشگری می باشد که معنای dahīg را اظهار کرده می باشد. مکنزی (1964: 516پ33) به تبعیت از او، واژه dahīg را که یک واژه کاملاً تنجیمی می باشد و در حوزه های دیگر بکار نمی‌رود، چنین تشریح میکند: این واژه به احتمال زیاد وام گرفته از واژه یونانی δεκανός می باشد؛ در حالی که واژه «دریگان، دریجان» که معادلهای آن در فارسی نو و عربی می باشد، وام گرفته از واژه سانسکریت dṛkāṇa- یا drekkāṇa- هستند (پانینو، 1987: 131).[2] در بندهشن (6ب: 5)، آمده
[1] در جای دیگری از بندهشن (11ب: 1)، گیاهان را آمیزه‌ای از سرشت آب و آتش معرفی میکند. از اینرو شاید، کواکب گیاه-سرشت، دارای طبیعت دوگانه (آبی-آتشی) و یا فقط آتشی باشند.
[2] انکلساریا (1956: 62-63)، واژه dahīg و واژه قبل از آن (sōg) را، یک کلمه محسوب کرده می باشد و آنرا sūtdahī «سوددهی» خوانده می باشد، اما بهار (1345: 209) معتقد می باشد واژه دوم یعنی dahīg اشتباه می باشد برای ziyān و هر دو واژه را با هم sūd ud ziyān «سود و زیان» می‌خواند. بهار (1378: 168پ3) در ترجمه خود از بندهشن نیز همین نظر را تکرار کرده و معتقد می باشد dahīg بمعنی «زیان» و «از تاثیرات بروج» می باشد.
