فهرست کامل فرهنگ لغت، اطلاحات و تمثیل های مردم کوچه و بازار قسمت دهم

بند زدن-به یکدیگر وصل کردن-به هم چسباندن

پیشمرگ-فدایی-کسی که برای مرگ پیشقدم می شود

ادب شدن(فهمیدن، با تنبیه عاقل شدن، تجربه آموختن، آدم شدن)
خربازار-شلوغ بازار-بی حساب و کتاب

چته ؟-تو را چه می شود ؟

 

پشت چشم نازک کردن-پشت چشم آمدن

جود بازی درآوردن-ننه من غریبم بازی درآوردن-از امری که ترسناک نیست اظهار وحشت کردن

دستی از دور بر آتش داشتن-از حقیقت امری بی خبر بودن-قضاوتی سطحی از چیزی داشتن

بی بته-بی اصل و نصب-بی پدر و مادر

به جا آوردن-شناختن

جان دادن برای چیزی-برای چیزی سخت مناسب بودن

زر زدن-دری وری گفتن-گریه کردن

چشم انداز-منظره

 

از روی معده حرف زدن-بدون تعمق و بدون منظور چیزی گفتن

 
ارواح بابات-به هنگام سرزنش برای ناکام شدن در کاری گفته می‌شود

بیخود-بی مصرف-بدرد نخور
دسته جمعی-باهم-گروهی

خیکی-آدم چاق و فربه

 

آفتابی شدن-پیدا و آشکار شدن-بیرون زدن آب قنات

در آسمان جستن و در زمین یافتن-چیزی یا کسی مورد علاقه را غیر منتظره یافتن و دیدن
دلسرد-ناامید-مایوس

جگر گوشه-فرزند

آسمان به زمین آمدن(رویدادی مهم و عجیب پیش آمدن)

چشم کار کردن-دیدن

 
 

 

از نان خوردن افتادن-نان کسی آجر شدن

دار کشیدن-دار زدن

پشکل برچین-سخت بی سر و پا-بسیار حقیر

خاله زنک-زن امل و دنیا ندیده-بی سواد و عامی-کسی که همواره درباره ی دیگران حرف می زند

بازداشتی-زندانی موقت

روی کسی به زمین افتادن-شرمسار شدن به علت رد شدن تقاضا

دست چپ از دست راست ندانستن-هر را از بر تشخیص ندادن

از سر کسی زیاد بودن-بیش از حد توانایی و ظرفیت کسی بودن

 

خداپسندانه-مورد پسند خدا

در هم و بر هم-آشفته-پریشان-آمیخته

خام طمع-پر طمع و حریص-پر توقع

تزریقات-بخش ویژه ی تزریق آمپول

پیل پیلی رفتن- پیلی پیلی خوردن

زردی کشیدن-تحمل کردن-سختی دیدن-انتظار کشیدن

جلو بُر شدن-مورد حمله قرار گرفتن
 

الحق-به‌راستی-حقیقتن

آرتیست‌بازی(انجام کارهای غیرعادی)

ریق رحمت را سر کشیدن-ریغ رحمت را سر کشیدن

استخوان ترکاندن-رشد ناگهانی اندام پس از رسیدن به سن بلوغ

چارگوش-مربع-دارای چهار زاویه-چهار خانه

آسمان گرفتن(فراگرفته شدن آسمان با ابر یا مه)

بابا بزرگ-پدر بزرگ

از ریش کسی دست برداشتن-کسی را به حال خود گذاشتن

به گوزی بند بودن-سست و ناپایدار بودن

از بی‌کفنی زنده بودن-بی‌نهایت فقیر و نیازمند بودن

اشکال‌تراشی(ایرادگیری، گره در کار اندازی)

 
تحویل گرفتن-به کسی احترام گذاشتن-از کسی پذیرایی کردن

به حال آوردن-به هوش آوردن-به کسی شور و حال دادن

زد و بند-ساخت و پاخت-بند و بست-توطئه

چشم نازک کردن-ناز و افاده کردن

خیز-ورم-آماس
از جا در رفتن-کنترل خود را ناگهان از دست دادن-ناگهان خشمگین شدن

از جا پریدن-یکه خوردن-عصبی شدن

زیر تشکی-رشوه

بی کله-نترس-شجاع-بی خرد-تهی مغز

تریاکی ِ چیزی بودن-سخت به چیزی معتاد بودن

تخم طلا گذاشتن-کنایه از چیز گران بها آوردن-کار بسیار مهمی انجام دادن

آزگار(زمان دراز)

خودکشی کردن-با رنج فراوان کاری را به پایان بردن

ریش کسی سر بالا رفتن-به مرگ نزدیک بودن کسی

جوغ-جوی آب

خاله زنک-زن امل و دنیا ندیده-بی سواد و عامی-کسی که همواره درباره ی دیگران حرف می زند

دان دان بیرون زدن-ظاهر شدن دانه ها بر پوست

چرخیدن در روی یک پاشنه-تغییر نکردن وضعیت-گذشتن وضع به منوال سابق

دوندگی-سعی و کوشش

تکان نخوردن آب از آب- آب از آب تکان نخوردن

جیگر-نگا. جگر-خطابی میان دوستان صمیمی به معنی عزیزم-عزیز دلم
انگولک کردن-سر به سر گذاشتن-با انگشت به چیزی ور رفتن-انگشت رساندن

خرده مالک-مالک زمین کشاورزی کوچک

افسارسرخود(خود‌رای، افسارگسیخته)

اسباب‌بازی(وسیله‌ی بازی (به‌ویژه برای کودکان))

خوش خرید-کسی که چانه نمی زند و نقد معامله می کند

چار چار کردن-داد و فریاد راه انداختن

 

چاشت یک بنگی-خوردنی کم با پول اندک
بی نمک-نچسب-لوس-ننر-بد ریخت-بدون ملاحت

 

خل بازی-حرکات غیر منطقی و غیر عاقلانه

پیشکی-جلوتر-از پیش-به طور مساعده

پیسی سر کسی در آوردن-با کسی نهایت بدرفتاری را کردن

جوغ-جوی آب

 

انگشت‌شمار(کم، معدود)

از این رو به آن رو شدن(یکسره دگرگون شدن، به‌کلی تغییر کردن)

دختر دم بخت-دختری که هنگام شوهر کردن او رسیده باشد

از خرس مویی کندن-از مردم خسیس چیزی درآوردن-هرچند ناچیز باشد

چینی بند زدن-کاسه دوختن-به هم چسباندن تکه های ظروف شکسته
داغ کسی را تازه کردن-کسی را به یاد مصیبتش انداختن
خیس کردن برنج-در آب ریختن برنج

خون کسی را کثیف کردن-کسی را بسیار عصبانی کردن

خُلق تنگ-عصبانی-خشمگین

رفیق گرمابه و گلستان-دوست یکدل و صمیمی و وفادار-یار غار

دود چراغ خوردن-زحمت کشیدن-تحمل رنج کردن-استخوان خرد کردن

از سرما چاقو دسته کردن-به پهلو دراز کشیدن و زانوها را روی شکم جمع کردن و دست‌ها را میان پاها فرو بردن

زور چپان کردن-به زور در جایی فرو بردن

ازدست‌رفته-عاشق

خر تب کرده-به تمسخر به کسی می گویند که در هوای گرم لباس بسیار کلفت بپوشد

تُخم-اصل هرچیزی-دانه

زد و بند کردن-ساخت و پاخت کردن-توطئه کردن

اهل حال(دوستدار تفریح و خوش‌گذرانی)

 

 

بند بودن روی پای خود-به خود متکی بودن

دق دلی-دق دل

اردک رفتن، غاز آمدن(دست از پا درازتر برگشتن)

پا سبک-مبارک قدم-جلف و سبک
آلت دست کسی شدن(مورد سوء استفاده قرار گرفتن)

آفتابِ پس دیوار-شامگاه

آقبانو-نوعی پارچه‌ی نخی نازک

خدا برکت بده-نگا. خدا برکت

زیاده روی کردن-اسراف کردن-افراط کردن

خشک کن-دستگاه گرفتن رطوبت و خشک کردن لباس و پارچه

از این حرف‌ها(مطالبی از آن‌گونه که پیش از این گفته شد)

خایه دار-با جرات-شجاع

به رخ کشیدن-به چشم آوردن-یادآوری کردن

چاشت بندی-صبحانه-غذای اندک

زبان گیره-وسیله ای که پزشک با آن زبان بیمار را هنگام معاینه گرفته و نگاه می دارد

چینه چینه خوردن-ریزه خواری کردن

زاغ گرفتن-مسخره کردن-شیشکی بستن
جوخه ی اعدام-جوخه ای که محکوم به اعدام را تیرباران می کند

تل و بل-جا به جا کردن-بالا و پایین کردن

تر و چسب-بی درنگ-بی معطلی-فرز و چابک

خود را به موش مردگی زدن-خود را ناتوان

خشت مال-دروغ گو-لاف زن

تلق و تولوق-صدای ناهنجار

جیگر-نگا. جگر-خطابی میان دوستان صمیمی به معنی عزیزم-عزیز دلم

تریاکی ِ چیزی بودن-سخت به چیزی معتاد بودن
آبِ آب(آبکی، بی‌مایه، بیرنگ)

آمد نیامد داشتن(روی دادن واقعه‌ای که احتمال فرخنده و نحس‌بودن هر دو در آن هست)

چاشنی زدن-ریختن یا زدن چاشنی به غدا

دالنگ و دلونگ-صدای زنگ چارپایان

دور از جناب ب-لانسبت

چربیدن-برتر بودن-پیش بودن

انگشت‌نگاری(ثبت کردن اثر خطوط روی انگشتان برای شناسایی در آینده)

خیس کرده-تر کرده-در آب قرار داده

دُوال پا-آدم سمج

روی خود کشیدن-رو کشیدن
بیخ گیس ماندن- بیخ ریش ماندن
پول چایی-انعام-بخشش

زهر چشم از کسی گرفتن-ترساندن-چنان تنبیه کردن که دیگر جرات تکرار خطا نباشد

چانه کردن-تقسیم کردن خمیر نان به گلوله های مساوی
خوش قد و بالا-خوش اندام-بلند بالا

دلی از عزا درآوردن-پس از مدت ها گرسنگی غذای مفصل خوردن-به خوشی ساعتی را گذراندن
از چشم کسی دیدن(کسی را مسئول چیزی دانستن)

 

 
انگشت‌نگاری(ثبت کردن اثر خطوط روی انگشتان برای شناسایی در آینده)

زیختن آب پاک روی دست کسی-یکسره نومید کردن کسی

 

پی آتش آمدن-زیاد نماندن-زود برگشتن

حساب سوخته-بدهی قدیمی

زیر رکاب کشیدن کسی-کسی را مطیع و تابع ساختن

چینه کشیدن-ساختن دیوار گلی

تغ و لغ-چیزی که نظم خود را از دست داده است-سست

دست بده داشتن-بخشنده بودن

 

خوشاب-میوه ی پخته در آب و شکر-کمپوت

ذلیل مرده-ذلیل شده

راسته کردن-حساب گِرد کردن اعداد
تریاک مال-کسی که تریاک را برای فروش لوله می کند

از پشت کوه آمدن-بی‌خبر از آداب و رسوم بودن-دهاتی بودن

 

از هول هلیم توی دیگ افتادن(از حرص و طمع زیاد به جای سود زیان دیدن)

از حد (توانایی) خود تجاوز کردن

چمچاره-در پاسخ به پرسش احمقانه می دهند
تا کش به کشمش می خوره-هنوز چیزی نشده-سر کوچک ترین بهانه

بیخود-بی مصرف-بدرد نخور

چای صافی-نگا. چای صاف کن
رقصاندن بز-هر دم بهانه گرفتن
آنکادر کردن-اصطلاحی در ارتش برای جمع‌کردن رختخواب

تاب دادن-سرخ کردن در روغن-پیچیدن-خم کردن

خریت-نادانی-حماقت

اِحلیل خوردن(فریب خوردن)

 

پرچانه-پرگو-روده دراز-وراج
چشم نم نمی-کسی که چشمش آب پس نمی دهد
از هول هلیم توی دیگ افتادن-از حرص و طمع زیاد به جای سود زیان دیدن
زیر سبیل در کردن-به روی خود نیاوردن-درگذشتن

زبان به دهان کسی گذاشتن-به کسی حرف یاد دادن-حرف توی دهان کسی گذاشتن

آب رفتن زیر پوست کسی-پس از لاغری کمی فربه شدن

خدا گرفته-بدبخت شده-به عذاب خدا گرفتار شده

باران خوردن-در زیر باران قرار گرفتن و خیس شدن

تلق و تولوق-صدای ناهنجار

از کار در آمدن-آزموده شدن-نتیجه دادن

حساب باز کردن-افتتاح حساب بانکی

 

بروز دادن-فاش کردن-آشکار ساختن-لو دادن

حاشیه بندی-گل کاری کردن در باغچه-مرز بندی

اُزگل(بی‌سروپا، کم شعور و بی‌شخصیت)

چای کار-کشت کننده ی چای

دسته چاقو نشستن-نشستن روی دو پا و بغل کردن دو رانو-چمباتمه نشستن

 

چاله چوله-جای پر از گودال-زمین ناهموار

 

خال به خال-خال خال

رخت و پَخت-لباس ها-پوشاک
تنابنده-انسان-آدم-ضعیف ترین بنده ی خدا

چله اش افتادن-آبستن نشدن زن

حسن سینه-چاک کسی که به سر و وضع خود توجه نمی کند
 

حاضر و آماده-آماده

حوصله ی سر خاراندن نداشتن-گرفتاری و کار زیاد داشتن

باد بُروت-خودخواهی-غرور-تکبر

از قلم افتادن-فراموش شدن-مورد بی‌مهری قرار گرفتن

چارواداری-زشت-وقیح-بی ادبانه

خانم آوردن-پا اندازی کردن

باور کسی شدن-گرفتار توهم شدن-تحسین و تمجید دیگران را حقیقت دانستن

زر زرو-بچه ای که زیاد عر می زند

چنگ مالی کردن-چیزی را زیاد دست مالی کردن

زار-کوتاه شده ی هزار برای ریال

چِک کشیدن-حواله کردن با بانک به وسیله ی چک

 

توپ ِ توپ-ثروتمند-بی نیاز

 

رسیدن-مواظبت کردن-مورد لطف قرار دادن
دوره انداختن-مهمانی ادواری میان عده ای برقرار کردن-کسی را به این سو و آن سو فرستادن

بی صاحاب مانده-صاحب مرده-وامانده

آمدن(آغاز به کاری کردن)

آب دادن بند-خود را لو دادن-فرصت را از دست دادن

به هم زدن دم و دستگاه-سر و سامان دادن-درست کردن-تشکیل دادن

حاجی-به زیارت مکه رفته-نوعی خطاب عام

حرف را خوردن-ناگهان سخن را بریدن و خاموش شدن

آینه‌ی زانو-برآمدگی زانو

چاتمه-چند تفنگ که یه صورت ضربدر به هم تکیه داده اند

 

رودربایستی-ملاحظه-مراعات-شرم و حیا

تار و تنبور-همه گونه آلات نوازندگی

 

فرسوده و خراب شدن

ریشه کردن-قوام یافتن-جایگیر شدن-مستحکم شدن وضع

بالا کشیدن-مال کسی را به ناحق خوردن

 

چاک دهن را چفت کردن-بستن دهان-سکوت کردن

آب‌زیرکاه(حیله گر، فتنه انگیز، دو رو)

جرینگ-صدای سکه های پول

اَتَر زدن(فال بد زدن)
استخوان‌فروش-ستایشگر آبا و اجداد

تب خال زدن-در آمدن تب خال دور دهان

جاجا کردن-مرغ را با جا جا به لانه کردن

پشت خاک انداز-بسیار کم-به اندازه ی پشت خاک انداز

آب به آب شدن-تغییر آب و هوا دادن-بهبود یافتن به سبب سفر

زیپ دهن را کشیدن-حرف نزدن-دهان را بستن
استخوان لای زخم گذاشتن(بلاتکلیف گذاشتن، کاری را کش دادن)

باخت-آنچه باخته باشند-زیان

حلوا حلوا کردن-نهایت احترام و حق شناسی را کردن

از چیزی زدن-از مقدار چیزی کسر کردن

دروازه بان-محافظ دروازه در فوتبال-گلز
از جایی آب خوردن(ناشی از چیزی بودن)

آشنایی دادن(خود را معرفی کردن)

بغل دست-کنار دست-پهلوی دست

اردنگ-تیپا-لگدی با نوک پا

جِر دادن-پاره کردن-در مقام تهدید نیز می گویند

دست پاچه شدن-مضطرب شدن-دست و پای خود را گم کردن

بار آوردن-تربیت کردن-ایجاد کردن-تولید کردن-نتیجه دادن-سبب شدن

جز جگر زده-نفرینی است به معنی دل سوخته بر اثر اندوه و مصیبت-گرفتار به بلا

تازه به چهل سالگی رسیدن (اول بلوغ و خوشی)

حال آوردن-به هوش آوردن-از ناراحتی بیرون آوردن-کتک زدن

درب و داغان-خرد و متلاشی-پریشان

 

دست زدن-کوبیدن دو دست به یکدیگر همراه با نوای موسیقی یا برای تشویق

بای بسم الله-اول کاری-آغاز چیزی

تنه زدن-با تنه به کسی ضربه زدن

خش-صدای گرفته-خراش

زور گو-کسی که خواست های خود را تحمیل می کند

به دندان کشیدن-خون دل خوردن-کاری پر زحمت انجام دادن

دیدن کردن-عیادت کردن-زیارت کردن-ملاقات کردن
اسم شپش کسی منیژه خانم بودن-خودبزرگ‌بینی احمقانه داشتن

اوضاع کسی را بی‌ریخت کردن-زندگی کسی را آشفته کردن-کاسه کوزه‌ی کسی را به‌هم ریختن

از دماغ فیل افتادن(بسیار متکبر و خودبین بودن)

حلیله و ملیله-چیز موهوم-داروی بی خاصیت-روغن میخ طویله

جوراجور-دارای انواع گوناگون
 

بوگندو-آدم کثیف و بد بو

خنگ-نادان-ابله-کودن

آسمان گرفتن-فراگرفته شدن آسمان با ابر یا مه

حاضری-غذایی که پختن نمی خواهد و به سرعت آماده می شود
چاق بودن دماغ کسی-سالم و سرحال بودن

چاق بودن غلیان-آماده بودن غلیان

چنگ مالی کردن-چیزی را زیاد دست مالی کردن

چشم و چار-چشم-دید-بینایی

چاپچی-دروغ گو-لاف زن

چشتان بالا-بالا و پایین کردن بچه و قربان صدقه ی او رفتن

توالت کردن-آرایش کردن

چار شاخ ماندن-بی حرکت ماندن به علت درد کمر یا از روی ترس یا تعجب

آلت دست کسی شدن-مورد سوء استفاده قرار گرفتن

الف الف کردن(قاچ‌قاچ کردن)

بازداشت-توقیف موقت-موقتا زندانی کردن

آلبالو گیلاس چیدن(نگاه کردن و ندیدن)

ادب شدن(فهمیدن، با تنبیه عاقل شدن، تجربه آموختن، آدم شدن)
دو علی گلابی آمدن-بچه ترساندن-تهدید توخالی کردن-توپ و تشر آمدن

درد دل-غم و اندوه درونی

دُرافشانی کردن-مشتی یاوه به هم بافتن

 

بادکنک-کیسه ی نازک لاستیکی که آن را باد کنند و برای بازی به کودکان می دهند
انداختن باد به غبغب-تکبر کردن-قیافه گرفتن

 
رنگ-حیله-نقشه-تدبیر

افندی پیزی(به‌ظاهر شجاع و در واقع ترسو، پهلوان پنبه)

ته تغاری-آخرین فرزند خانواده

آفتاب چریدن-بی‌کار بودن-چیزی برای خوردن نداشتن

زابرا-از خواب پریده-بد خواب-عصبی

خرج برداشتن-پول لازم داشتن

جِغله-آدم کوچک و ریزاندام ولی زرنگ و ناقلا

به راه انداختن-راه انداختن-به کار انداختن

بیلاخ نشان دادن-حرف طرف را باور نکردن-شیشکی بستن

اشتباه لپی-اشتباه لفظی

دیم کار-کشاورزی که کشت خود را دیم زراعت می کند

چار دیواری-خانه

پابند شدن-دلبستگی پیدا کردن-به چیزی یا کسی گرفتار شدن

دک کردن-از سر وا کردن

از خیر چیزی گذشتن-از چیزی صرفنظر کردن

دلچرکین-کسی که از چیزی اکراه پیدا کرده است

جیب خالی پز عالی-کسی که در عین تهی دستی افاده دارد و خودش را با ظاهرسازی بگیرد
پشکل برچین-سخت بی سر و پا-بسیار حقیر

 

 

 

 

آستین‌سرخود-هر چیزی که وسیله‌ی کاربردش همراهش است

دنبال کسی گذاشتن-در پی کسی دویدن-کسی را تعقیب کردن

بد مزاج-عبوس-ترشرو-تندخو

راه و چاه را شناختن-دشواری های کار و زندگی را شناختن

خواب ماندن-دراز شدن خواب بر خلاف میل و به قراری نرسیدن

 

خیک باد-باد کرده-شکم آورده-آبستن

چرک-کثیف

جنگ زرگری-دعوای دروغین-جنگ مصلحتی

تخت و تبار-خوب و رو به راه

زار-کوتاه شده ی زایر

اختر شمردن-شب‌بیداری

دستی-به عمد-از روی تعمد

چلچل-خال خالی-ابلق
برقی-دستگاهی که با برق کار می کند-به سرعت-با شتاب

ده کوره-ده یا شهر کوچک عقب افتاده و بدون امکانات

ابنه‌ای-کسی که با شوخی‌های زشت و حرکات جلف وسیله‌ی آزار خود را فراهم می‌آورد

حواس نداشتن-گیج و منگ بودن-حواس پرت بودن

زبان دراز-بی ادب-گستاخ-کسی که با گستاخی خارج از حد خود سخن بگوید

بند و بساط-اسباب مختصر زندگی

 

حقه به کار زدن-نگا. حقه به کار بردن

از اوناش نبودن ( فقط به‌صورت منفی)(از جمله‌ی کسانی نبودن که مخاطب گوینده‌ی جمله را از آنان پنداشته است)

روغن کاری-روغن زدن به هر نوع دستگاه

چوب-واحد پول در معاملات بازاری برابر با هزار تومان

بره کُشان-فرصت خوش گذرانی-هنگام استفاده های مالی

خط و نشان کشیدن-تهدید کردن

از پا در آوردن-سخت فرسوده و از کار افتاده کردن

حکیم باشی را دراز کردن-مجازات کردن بی گناه

دهن پاره-بد زبان-بی حیا-کسی که نمی تواند جلوی زبانش را بگیرد

بد بیاری-بد شانسی-ناسازگاری بخت-چپلی
خط-راه-مسیر-مشی و مرام-مسلک-کنایه از نامه